دکتر عبدالجبار عبدالله یکی از برجسته‌ترین دانشمندان و اندیشمندان تاریخ معاصر عراق است که نام او با شکوفایی علمی و دانشگاهی این کشور در نیمه قرن بیستم گره خورده است. او در سال ۱۹۱۱ در شهر قلعه صالح از استان میسان زاده شد و در طول عمر کوتاه اما پربارش، توانست به‌عنوان نخستین عراقی فارغ‌التحصیل از دانشگاه MIT آمریکا، به نمادی از دانش، پشتکار و میهن‌دوستی علمی تبدیل شود.
او پایه‌گذار آموزش مدرن فیزیک در عراق بود و تحقیقاتش در زمینه فیزیک جوّی، رفتار تلاطمی هوا و دینامیک سیستم‌های آب‌وهوایی، در سطح جهانی مورد استناد قرار گرفت. دکتر عبدالله نه‌تنها یک فیزیکدان بزرگ، بلکه مدیری اصلاح‌طلب و رئیس دانشگاهی فرهیخته بود که تلاش کرد علم و نهاد دانشگاه را از سیاست جدا کرده و فضای علمی مستقلی در خاورمیانه بنا نهد.
با وجود چالش‌های سیاسی که در سال‌های پایانی عمرش با آن‌ها روبه‌رو شد، میراث علمی و آموزشی او همچنان در عراق و جهان عرب زنده است؛ میراثی که او را به عنوان «پدر فیزیک مدرن عراق» در تاریخ علم ماندگار کرده است.
دستاورد های عبدالجبار عبدالله چیست؟
دستاوردهای دکتر عبدالجبار عبدالله (Abdul Jabbar Abdullah) فراوان و چندوجهی‌اند و هم در عرصه علمی و هم در آموزش عالی عراق تأثیر عمیقی گذاشته‌اند. در ادامه مهم‌ترین آن‌ها به‌صورت منظم آورده شده‌اند
۱. پیشگام در فیزیک جوّی (Atmospheric Physics)
دکتر عبدالله اولین دانشمند عراقی و از نخستین پژوهشگران عرب در زمینه‌ی فیزیک ابرها، دینامیک جو و طوفان‌ها بود.
پژوهش‌های او درباره تلاطمات هوا، امواج شوک و رفتار‌های غیرخطی سیستم‌های جوی در مجلات علمی بین‌المللی منتشر شد.
نظریاتی ارائه کرد که امروزه در مدل‌سازی پدیده‌های اقلیمی و طوفانی مورد استناد قرار می‌گیرند.
۲. بنیان‌گذار آموزش عالی مدرن در عراق
از بنیان‌گذاران اصلی دانشکده علوم دانشگاه بغداد بود.
برای نخستین‌بار برنامه درسی فیزیک مدرن و مکانیک نظری را در عراق تدوین کرد.
صدها دانشجو و پژوهشگر را پرورش داد که بعدها پایه‌گذاران علم در خاورمیانه شدند.
۳. ریاست دانشگاه بغداد (۱۹۵۸ تا ۱۹۶۳)
در دوران مسئولیت خود، بنیان علمی دانشگاه بغداد را به سطح دانشگاه‌های معتبر منطقه رساند.
دانشگاه بغداد را به نهادی پژوهشی تبدیل کرد و ارتباطات علمی بین‌المللی را گسترش داد.
توجه ویژه‌ای به اعزام دانشجویان عراقی به آمریکا و اروپا داشت تا بازگشتشان سبب تحول علمی کشور شود.
۴. پژوهش و انتشار علمی در سطح جهانی
مقالات علمی دکتر عبدالله در ژورنال‌های معتبر از جمله *Journal of Meteorology* و *Journal of Geophysical Research* چاپ شدند.
در دانشگاه‌های ایالات متحده، به‌ویژه MIT و هاروارد، به‌عنوان پژوهشگر مهمان فعالیت داشت.
۵. نقش فرهنگی و ملی
او نه تنها دانشمند، بلکه روشنفکری با دیدگاه انسانی و صلح‌طلبانه بود.
در مجامع علمی جهان عرب از استقلال علمی دانشگاه‌ها دفاع کرد و دانش را ابزاری برای پیشرفت انسان می‌دانست.
۶. افتخارات و یادگارها
نام او در میان دانشمندان تأثیرگذار خاورمیانه در قرن بیستم ثبت شده است.
انجمن فیزیک عراق و برخی از دانشگاه‌ها جوایزی به نام او دارند.
مقالاتش هنوز در مراکز پژوهش اقلیمی و دانشگاهی مورد ارجاع قرار می‌گیرد.
به‌طور خلاصه، عبدالجبار عبدالله نه تنها یک فیزیکدان، بلکه سازنده‌ی زیربنای علمی عراق مدرن بود مردی که علم را ابزاری برای ارتقای جامعه می‌دانست و برای آن تا پایان عمرش ایستاد.
دستاورد های عبدالجبار عبدالله در چه زمینه های دیگر تاثیر داشته است؟
دستاوردهای دکتر عبدالجبار عبدالله فراتر از فیزیک جوّی و هواشناسی بودند و در چندین زمینهٔ علمی، آموزشی، فرهنگی و مدیریتی اثر عمیق بر جای گذاشتند. در واقع، او شخصیتی چندبُعدی بود که علم را ابزاری برای پیشرفت کل جامعه می‌دانست. در ادامه، حوزه‌هایی که آثار و دستاورد او در آن‌ها نفوذ داشت به‌صورت دقیق توضیح داده شده‌اند
۱.علم فیزیک و اقلیم‌شناسی
کارهای او مبنای شکل‌گیری مطالعات اقلیم در خاورمیانه شد.
با تحلیل ساختار دینامیکی توده‌های هوایی و الگوهای باد، مسیر مطالعات مدرن Meteorology (هواشناسی دینامیکی) در عراق و کشورهای عربی را باز کرد.
بسیاری از مدل‌های پیش‌بینی طوفان و گردبادهای منطقه‌ای بعدها بر اساس روش‌های او تنظیم شدند.
۲. آموزش عالی و ساخت دانشگاه
نقش بنیادین در طراحی ساختار علمی و اداری دانشگاه بغداد داشت، الگویی که بعدها در دانشگاه‌های بصره و موصل نیز تقلید شد.
نظام آموزش مدرن علوم پایه، به‌ویژه فیزیک و ریاضی، را با تاکید بر پژوهش و آزمایش فیزیکی بنا نهاد.
او نخستین کسی بود که مفهوم دانشگاه مستقل علمی (Academic Autonomy) را در عراق مطرح کرد.
۳. توسعه علمی و همکاری‌های بین‌المللی
از طریق ارتباط با موسسات آمریکایی و اروپایی (نظیر MIT، Harvard، و مرکز اقلیم‌شناسی آمریکا) شبکه‌ای برای تبادل علمی ایجاد کرد.
این کار موجب شد عراق در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ میلادی، به کانون رشد علوم طبیعی در خاورمیانه تبدیل شود.
در سیاست علمی منطقه، مسیر شکل‌گیری پژوهش‌های اقلیمی و فیزیکی در اردن، سوریه و مصر نیز تحت تأثیر کارهای او قرار گرفت.
۴. رهبری فکری و فرهنگی
اندیشه‌های او در رابطه با نقش علم در تمدن عربی‌ـ‌اسلامی توجه زیادی برانگیخت.
در مقالات فرهنگی‌اش استدلال می‌کرد که جامعه عرب بدون استقلال علمی و تفکر نقّادانه پیشرفت نخواهد کرد.
با تأکید بر «دانش بدون مرز»، دیدگاه‌های او الهام‌بخش نسل جدیدی از متفکران آزاداندیش عراقی شد.
۵. مدیریت علمی و سیاست ملی
به عنوان رئیس دانشگاه بغداد، یکی از نخستین مدیرانی بود که بر جایگاه زنان در دانشگاه و پژوهش تأکید داشت.
از طرف دیگر، در سیاست‌گذاری آموزشی عراق مشارکت کرد و پیشنهاد داد که بودجه پژوهش علمی از نفت تأمین شود، ایده‌ای که سال‌ها بعد در دیگر کشورهای نفت‌خیز عملی شد.
۶. الهام‌بخش نسل‌های آینده
شاگردان او بعدها در زمینه‌های فیزیک، مهندسی، و علوم محیط‌زیست در عراق، آمریکا و اروپا صاحب کرسی شدند.
آثار علمی و اخلاق دانشگاهی او هنوز در یادداشت‌های آموزشی دانشگاه بغداد تدریس می‌شود.
جمع‌بندی
دستاوردهای دکتر عبدالجبار عبدالله نه‌تنها در فیزیک، بلکه در ساختار آموزشی، فرهنگ علمی، سیاست آکادمیک، و حتی استقلال فکری جهان عرب اثر گذاشت. او نمونه‌ای است از دانشمندی که علم را محدود به آزمایشگاه نمی‌دانست، بلکه آن را نیرویی برای تحول جامعه و بیداری ذهن‌ها می‌شمرد.