عمر خیام ، (متولد 18 مه ، 1048 ، نیشابورکه 4 دسامبر نیز در نیشابور در گذشت. ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعر ایرانی، که در کشور خود و زمان خود به خاطر دستاوردهای علمی‌اش مشهور است، اما عمدتاً برای خوانندگان انگلیسی زبان از طریق ترجمه مجموعه‌ای از رباعیات او توسط ادوارد فیتزجرالد در رباعیات عمر خیام شناخته شده است. نام او خیام (“خیمه ساز”) ممکن است از حرفه پدرش گرفته شده باشد. برای مطالعه کامل مقاله با مجله علمی آندرومدامگ همراه باشید.
او قبل از سفر به سمرقند (اکنون در ازبکستان) در زادگاهش نیشابور، تحصیلات خوبی در علوم و فلسفه گذراند و در آنجا رساله جبر را به نام رساله فی البراهین العلا مسائل الجبر والمقابله به پایان رساند. جبر»)، که شهرت ریاضی او اساساً بر آن استوار است انجام داد. او در این رساله بحثی سیستماتیک در مورد حل معادلات مکعبی به وسیله مقاطع مخروطی متقاطع ارائه کرد. شاید در چارچوب این کار بود که او کشف کرد که چگونه می‌توان نتایج ابوالوفا را در مورد استخراج مکعب و ریشه چهارم به استخراج ریشه‌های nام اعداد برای اعداد کامل دلخواه n تعمیم داد. او چنان نامی برای خود ساخت که سلطان ملکشاه سلجوقی او را به اصفهان دعوت کرد تا رصدهای نجومی لازم برای اصلاح تقویم را انجام دهد. برای انجام این کار یک رصدخانه در آنجا ساخته شد و تقویم جدیدی به نام تقویم جلالی تولید شد. بر اساس ساخت 8 سال از هر 33 سال کبیسه، دقیقتر از تقویم میلادی کنونی بود و در سال 1075 توسط ملک شاه پذیرفته شد. او همچنین در اصفهان نقدهای بنیادینی بر نظریه همسانی اقلیدس و نیز نظریه تناسب او ارائه کرد. در ارتباط با اولی، ایده های او سرانجام به اروپا راه یافت، جایی که بر ریاضیدان انگلیسی جان والیس (1616-1703) تأثیر گذاشت. در ارتباط با دومی، او برای ایده مهم بزرگ کردن مفهوم عدد به منظور دربر گرفتن نسبت‌های قدر (و از این رو اعداد غیرمنطقی مانند جذر √2 و π) استدلال کرد. سال‌های اقامت او در اصفهان سال‌های بسیار پرباری بود.. سپس به نیشابور بازگشت و در آنجا به تدریس و نجوم در دربار مشغول شد. فلسفه، فقه، تاریخ، ریاضیات، پزشکی و نجوم از جمله دروسی است که این مرد فاضل به آن تسلط دارد. شهرت خیام در غرب به مجموعه رباعیات یا «رباعیات» منسوب به او بستگی دارد. اشعار عمر خیام توجه نسبتاً کمی را به خود جلب کرده بود تا اینکه فیتز جرالد الهام بخش شد تا کتاب مشهور خود را با نام «رباعیات خیام» بنویسد. خیام، حاوی عباراتی است که اکنون معروف است مانند «کوزه شراب، یک قرص نان – و تو»، «پول نقد را بگیر و اعتبار را رها کن» و «گلی که روزی دمیده بود برای همیشه می میرد». این رباعیات تقریباً به همه زبان‌های اصلی ترجمه شده‌اند و تا حد زیادی مسئول رنگ آمیزی ایده‌های اروپایی درباره شعر فارسی هستند. برخی از علما در شعر سرودن خیام تردید دارند. معاصران او توجهی به بیت او نداشتند و تا دو قرن پس از مرگ او چند رباعی به نام او ظاهر شد. حتی در آن زمان، آیات بیشتر به‌عنوان نقل‌قول‌هایی علیه دیدگاه‌های خاصی که ظاهراً مورد نظر عمر بود، مورد استفاده قرار می‌گرفت و برخی از محققان را گمان می‌کرد که ممکن است به دلیل شهرت علمی عمر، ابداع و نسبت داده شده باشد. هر یک از رباعیات عمر به خودی خود یک شعر کامل را تشکیل می دهد. این فیتزجرالد بود که ایده ترکیب یک سری از این رباعیات را در یک مرثیه پیوسته که دارای وحدت فکری و سازگاری بود، در ذهن داشت. ترجمه مبتکرانه و دلپذیر فیتزجرالد به ترجمه های او رنگ و بویی به یاد ماندنی و موجز بخشید. با این حال، آنها ترجمه های بسیار آزاد هستند و اخیراً چندین تفسیر وفادارتر از رباعیات منتشر شده است.