شهر پُمپی یکی از شگفت‌انگیزترین و معروف‌ترین محوطه‌های باستان‌شناسی جهان است؛ شهری که در اثر فاجعه‌ای طبیعی، در لحظه‌ای از زمان منجمد شد و زندگی مردمش برای همیشه در زیر خاکستر حفظ گردید. پُمپی که در نزدیکی شهر ناپل در جنوب ایتالیا واقع شده، در دوران امپراتوری روم شهری پررونق با خیابان‌های پرجنب‌وجوش، خانه‌های مجلل، بازارهای فعال و فرهنگی پویا بود. اما در سال ۷۹ میلادی، کوه وسوویوس با فورانی سهمگین، این شهر را در ابرهایی از خاکستر و سنگ‌پومیس پوشاند و آن را به طور کامل در خود دفن کرد.
آنچه پُمپی را از دیگر شهرهای باستانی متمایز می‌سازد، جزئیات حیرت‌انگیزی است که در میان خرابه‌هایش باقی مانده است؛ از ظرف‌های غذا روی میزها گرفته تا نقاشی‌های دیواری رنگارنگ و حتی مجسمه‌های گچی از انسان‌هایی که در آخرین لحظات زندگی‌شان گرفتار شدند. این بقایا چون پنجره‌ای به گذشته، تصویری دقیق از زندگی روزمره رومیان باستان را ارائه می‌دهد و به مورخان و باستان‌شناسان امکان می‌دهد جامعه، هنر و فرهنگ آن دوران را بهتر درک کنند.
بررسی پُمپی در واقع فرصتی است برای شناخت تمدنی درخشان که به واسطه فاجعه‌ای طبیعی، برای همیشه در دل تاریخ جاودانه شد. این شهر نه‌تنها یادآور شکوه امپراتوری روم است، بلکه نمادی از شکنندگی زندگی و قدرت طبیعت نیز به شمار می‌رود. پژوهش درباره‌ی پُمپی، دریچه‌ای بی‌نظیر به گذشته می‌گشاید تا بتوانیم از آنچه بر انسان‌های پیش از ما گذشته بیاموزیم و ارزش‌های تمدن و زندگی را بهتر درک کنیم.
شهرپمپی چه ویژگی هایی داشته است؟
۱. پمپی شهری بود که در دوران امپراتوری روم رونق فراوانی داشت و از نظر اقتصادی فرهنگی و اجتماعی بسیار فعال بود مردم آن در رفاه نسبی زندگی می‌کردند و شهر دارای ساختمان‌های سنگی خیابان‌های منظم و سیستم‌های پیشرفته آبرسانی بود.
۲. این شهر دارای خانه‌های اشرافی با نقاشی‌های دیواری زیبا و موزاییک‌های رنگارنگ بود که نشان‌دهنده سطح بالای هنر و ذوق مردم رومی بود همچنین خانه‌ها دارای حیاط مرکزی فواره و باغچه‌های کوچک بودند.
۳. پمپی مراکز عمومی زیادی داشت از جمله حمام‌های عمومی آمفی‌تئاتر میدان‌های بزرگ و معابد که در آن جشن‌ها و آیین‌های مذهبی برگزار می‌شد این مراکز محل گردهمایی مردم و نقطه تماس فرهنگی و اجتماعی شهر بودند.
۴. یکی از ویژگی‌های بارز پمپی بازارهای شلوغ و پررونق آن بود مردم از سراسر منطقه برای خرید و فروش به این شهر می‌آمدند و کالاهای گوناگون از شراب و روغن تا پارچه و فلزات در بازارهای آن معامله می‌شد.
۵. پمپی دارای شبکه خیابانی پیشرفته بود خیابان‌ها سنگ‌فرش و مجهز به کانال‌های دفع آب بودند به‌گونه‌ای که نشان‌دهنده دانش مهندسی پیشرفته زمان خود بود.
۶. در شهر تئاترهای روباز و سالن‌های نمایش وجود داشت که مردم برای دیدن نمایش‌های کمدی و تراژدی رومی به آنجا می‌رفتند هنر و سرگرمی در پمپی جایگاه بالایی داشت .
۷. مردم پمپی از تاسیسات عمومی مثل نانوایی حمام و مغازه‌های متعدد استفاده می‌کردند و زندگی اجتماعی و شهری منظم و پرجنب‌وجوش داشتند.
۸. فرهنگ پمپی تلفیقی از سبک زندگی روم باستان و سنت‌های محلی بود در آثار به‌دست‌آمده از شهر نوشته‌ها نقاشی‌ها و تزئینات مرتبط با اسطوره‌های رومی دیده می‌شود.
۹.پمپی از نظر معماری یکی از نمادهای شهرسازی در دوران روم باستان است زیرا در طرح خانه‌ها و ساختمان‌های عمومی اصول زیبایی‌شناسی و کارآمدی همزمان رعایت شده بود.
۱۰. فاجعه فوران آتشفشان وسوویوس باعث شد این شهر در سال ۷۹ میلادی زیر خاکستر مدفون شود و بسیاری از ساختارهای آن تقریباً سالم باقی بماند که باعث شد امروزه منبع مهمی برای شناخت دقیق زندگی روزمره انسان در روم باستان باشد.
آیا فوران آتشفشان پمپی مرموز بوده است؟
فوران آتشفشان پُمپی، یعنی همان فوران کوه وسوویوس در سال ۷۹ میلادی، از نظر علمی کاملاً قابل توضیح است اما برای مردم زمان خود یک رویداد **مرموز و هولناک** محسوب می‌شد. در واقع، رومی‌ها در آن دوران شناخت دقیقی از پدیده‌های زمین‌شناسی و آتشفشانی نداشتند و وقوع چنین انفجاری برایشان مفهوم الهی یا ماورایی داشت. به همین دلیل، برای بسیاری از کسانی که در پُمپی و شهرهای اطراف زندگی می‌کردند، این حادثه همچون **خشم خدایان** و نشانه‌ای از **نارضایتی الهی** تعبیر می‌شد.
از نظر علمی، فوران وسوویوس مرموز به نظر می‌رسد فقط از این جهت که قدرت و سرعت آن کاملاً غیرمنتظره بود. کوه وسوویوس پیش از سال ۷۹ میلادی حدود هزار سال خاموش بود، بنابراین مردم منطقه هیچ تجربه‌ای از فوران‌های مشابه نداشتند. ناگهان انفجاری رخ داد که ستون عظیمی از خاکستر و دود تا ده‌ها کیلومتر در هوا بالا رفت و در عرض چند ساعت، تمامی شهرهای اطراف را مدفون کرد. همین ناگهانی بودن و عظمت انفجار است که پمپی را در نگاه تاریخی به عنوان **فورانی مرموز و ویرانگر** شناسانده است.
دانشمندان امروزی با مطالعه لایه‌های خاکستر و بررسی ترکیب مواد آتشفشانی، توانسته‌اند جزئیات دقیق این فاجعه را بازسازی کنند. مشخص شده که در ابتدا باران سنگ‌پومیس و خاکستر بر سر شهر بارید و سپس موجی از گازهای داغ و مواد گدازه‌ای با حرارت بسیار بالا بر شهر فرود آمد. این حرارت سبب شد همه‌چیز، از انسان‌ها تا ساختمان‌ها، در لحظه نابود یا مدفون شوند. در نتیجه، مرموزیِ این حادثه برای مردم باستان بیشتر جنبه **معنوی و روانی** داشت، نه علمی.
بنابراین، اگر از دید علم امروز نگاه کنیم، فوران آتشفشان پمپی **مرموز نیست** بلکه نتیجه طبیعی فعالیت‌های تکتونیکی زیر پوسته زمین است؛ اما از دید تاریخی و انسانی، این رویداد تا قرن‌ها به عنوان **یکی از اسرارآمیزترین فجایع تاریخ بشر** شناخته شده، زیرا شهری کامل را بدون هشدار و در چند ساعت به دنیای زیر خاک برد و آن را برای هزاران سال از چشم انسان پنهان کرد.