عزیز سنجر، دانشمند برجسته ترکیه‌ای و برنده جایزه نوبل شیمی در سال ۲۰۱۵، یکی از چهره‌های شاخص در زمینه زیست‌شناسی مولکولی و بیوشیمی است. او به‌ویژه به دلیل تحقیقات بنیادی خود درباره ترمیم DNA و مکانیسم‌های سلولی مقابله با آسیب‌های ژنتیکی شناخته می‌شود. آثار علمی سنجر نقش مهمی در توسعه درمان‌های نوین سرطان داشته و او دومین فرد ترکیه‌ای است که موفق به دریافت جایزه نوبل شده است. علاوه بر فعالیت‌های علمی، سنجر و همسرش نقش فعالی در ترویج فرهنگ ترکیه‌ای و حمایت از دانشمندان جوان ایفا می‌کنند، و نمادی از ترکیب علم، فرهنگ و خدمت به جامعه هستند.
مهم‌ترین دستاورد علمی عزیز سنجر، کشف و شفاف‌سازی مکانیسم ترمیم برش نوکلئوتیدی (NER) در DNA است.
به‌طور دقیق‌تر:
DNA سلول‌ها دائماً در معرض آسیب‌های مختلف، از جمله پرتو فرابنفش و مواد شیمیایی، قرار دارد.
سنجر نشان داد که سلول‌ها از یک سیستم دقیق و مرحله‌ای به نام ترمیم برش نوکلئوتیدی (Nucleotide Excision Repair – NER) برای شناسایی و اصلاح این آسیب‌ها استفاده می‌کنند.
این کشف کمک کرد تا بفهمیم چرا برخی سلول‌ها به سرطان حساس‌ترند و مسیرهای درمانی جدید برای بیماری‌هایی مانند سرطان قابل توسعه هستند.
به عبارت ساده، سنجر نشان داد چطور سلول‌ها «خطاهای DNA» خود را تعمیر می‌کنند و این دستاورد، پایه‌ای برای تحقیقات پزشکی و درمان‌های نوین شد، که دلیل اصلی دریافت جایزه نوبل او در سال ۲۰۱۵ است.
عزیز سنجر در چه دانشگاه هایی بیشترین فعالیت علمی را داشته است؟
عزیز سنجر عمده فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی خود را در ایالات متحده آمریکا انجام داده است، به ویژه در دانشگاه‌ها و مراکز زیر:
1. دانشگاه تگزاس در دالاس (University of Texas at Dallas)
سنجر در این دانشگاه دکترای خود را گرفت و بخشی از تحقیقات اولیه‌اش در زمینه بیوشیمی و ترمیم DNA را آغاز کرد.
2. دانشگاه کارولینای شمالی در چپل هیل (University of North Carolina at Chapel Hill)
او استاد بیوشیمی و بیوفیزیک است و بیشترین دستاوردهای علمی خود، از جمله تحقیقات بنیادی در زمینه ترمیم DNA و مطالعات مرتبط با سرطان، در این دانشگاه انجام شده است.
این دانشگاه مرکز اصلی تحقیقات او و فعالیت‌های علمی و آموزشی او به شمار می‌رود.
بنابراین می‌توان گفت دانشگاه کارولینای شمالی بیشترین نقش را در شکل‌گیری و اجرای دستاوردهای علمی سنجر داشته است.
آیا دستاورد عزیز سنجر در زمینه های دیگر نیز تاثیر داشته است؟
دستاوردهای عزیز سنجر فراتر از کشف مکانیسم ترمیم DNA و تأثیر مستقیم آن در درمان سرطان بوده و در زمینه‌های دیگر نیز اثرگذار بوده است:
1. پزشکی و درمان سرطان
فهم مکانیسم NER به توسعه داروها و روش‌های درمانی کمک کرده که می‌توانند آسیب DNA در سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهند یا سیستم ترمیم DNA را مهار کنند تا اثر داروهای شیمی‌درمانی افزایش یابد.
2. بیولوژی سلولی و مولکولی
تحقیقات او پایه‌ای برای درک چگونگی پاسخ سلول‌ها به استرس‌های ژنتیکی شد. این دانش در بسیاری از شاخه‌های زیست‌شناسی سلولی و مولکولی کاربرد دارد.
3. ژنتیک و بیماری‌های ژنتیکی
کشف سنجر توضیح می‌دهد که چرا برخی افراد نسبت به آسیب‌های UV یا جهش‌های ژنتیکی حساس‌ترند، که برای بیماری‌هایی مانند xeroderma pigmentosum اهمیت دارد.
4. علم و آموزش
فعالیت‌های او در دانشگاه کارولینای شمالی و ایجاد برنامه‌های آموزشی و پژوهشی، الهام‌بخش نسل جدیدی از دانشمندان در ترکیه و آمریکا بوده است.
5. ترویج علم و فرهنگ
سنجر با تأسیس مراکز فرهنگی و علمی، به ترکیب علم با فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی کمک کرده و نقش دانشمندان در جامعه را برجسته کرده است.
به بیان ساده، کشف سنجر نه تنها علم پایه را جلو برد، بلکه تحقیقات بالینی، آموزش، و حتی فرهنگ علمی را هم تحت تأثیر قرار داد.